Jak zrozumieć dziecko? Wpływ ciała i umysłu na dziecięce emocje i zachowania - fragment poradnika

Czym jest samoregulacja emocji i dlaczego jest tak ważna?

Każdy z nas w innym tempie i zakresie uczy się odporności psychicznej i umiejętności radzenia sobie z trudnościami, na jakie w życiu natrafiamy, czyli regulowania emocji i zachowań¹. A to właśnie ta umiejętność umożliwia nam reagowanie na życiowe zakręty elastycznie i raczej z przezornością niż z wybuchem czy nieprzemyślanymi działaniami pod wpływem impulsu.

Naukowcy opisują samoregulację jako wewnętrzną kontrolę (regulację) myśli, emocji i zachowań. Innymi słowy – to nasza zdolność do zarządzania tym, co robimy i czujemy². Badania pokazują, że dzieci posiadające umiejętność samoregulacji lepiej sobie radzą z nauką i w życiu społecznym³. Nie powinno zaskakiwać, że te, które panują nad emocjami, mają lepszą pozycję startową na placu zabaw i w szkole. 

Również rodzicielska opieka nad takimi dziećmi jest łatwiejsza. Konieczność poczekania kilku minut na spóźniony obiad nie jest szczególnym problemem, podobnie jak skupianie się na pracy domowej, choć chciałoby się iść na podwórko [...]. Takie dzieci potrafią cierpliwie czekać na dzwonek na przerwę bądź poczekać z zadaniem pytania na właściwy moment, zamiast wyrzucać je z siebie, gdy nauczycielka jeszcze mówi. Samoregulujące się dziecko umie korzystać ze słów, by rozwiązać konflikt z rówieśnikiem zamiast zaczynać od popychania i bicia. Samoregulacja pozwala dzieciom dostosować się do życiowych wymagań i wyzwań, wykorzystywać wewnętrzne zasoby. Takie dzieci nie potrzebują dorosłego, który upora się za nie z problemem. […]

Rozbieżność oczekiwań

Wiele osób zakłada, że dzieci są – lub powinny być – zdolne do rzeczy, na które ich mózgi po prostu nie są gotowe. Choć zaczynamy zdobywać kontrolę nad emocjami i zachowaniami we wczesnym dzieciństwie, doskonalenie tej umiejętności to długi proces, który trwa aż do etapu wczesnej dorosłości⁴ i jest rozwijany przez relacje z innymi. 

Samoregulacja nie jest prostym kamieniem milowym, do którego docieramy w określonym wieku. Gdyby tak było, jako dorośli nigdy nie dawalibyśmy się ponieść emocjom. Rolą rodziców jest, by pomóc dzieciom rozwijać umiejętność panowania nad tym, jak wyrażają siebie pod wpływem uczuć. Na szczęście możemy nauczyć się pielęgnowania takiego rodzaju relacji, który z czasem pomoże dzieciom udoskonalić umiejętność samoregulacji. [...]

Samoregulacja rozwija się przez współregulację

Badacze konsekwentnie twierdzą, że współregulacja to wyjątkowej jakości pożywka, która zapewnia właściwe środowisko dla rozwoju samoregulacji dziecka⁵. Gdy współregulujemy z dzieckiem, dajemy mu poczucie bezpieczeństwa, które pozwala mu radzić sobie z odczuciami, jakich doświadcza, i nadawać im sens. […]

Kilka przykładów udanej współregulacji w okresie dzieciństwa:

• Noworodek zaczyna płakać, a ty zdajesz sobie sprawę, że nadeszła pora karmienia (znowu). Delikatnie podnosisz dziecko z łóżeczka i zaczynasz karmić. Niedługo potem maluch przestaje płakać i uspokojony, patrzy ci ufnie w oczy.

• Dziewięciomiesięczny synek naciska guzik w zabawce, która wydaje dziwny dźwięk. Chłopczyk natychmiast szuka cię wzrokiem, oczy ma szeroko otwarte i wystraszoną buzię. Patrzysz na niego i mówisz ciepłym, łagodnym głosem: „O rety! A to ci niespodzianka!”. Dziecko uspokaja się i wraca do zabawy.

• Nadszedł pierwszy dzień przedszkola w życiu twojego trzylatka. W połowie drogi między parkingiem a placówką synek zatrzymuje się i oznajmia, że nie chce tam iść. Przyklękasz i łagodnym, ciepłym głosem wyjaśniasz, że to wielka chwila i że bardzo się cieszysz, że możesz mu teraz towarzyszyć. On zerka na ciebie, bierze cię za rękę i rusza do przedszkola.

• Dziesięcioletnia córka wraca do domu po szkole i mówi ci, że pokłóciła się z przyjaciółkami. Widzisz wyraz smutku na jej twarzy. Dziękujesz jej, że ci o tym powiedziała, i zachęcasz, żebyście porozmawiali o tym dłużej. Jej twarz łagodnieje, a ona podchodzi bliżej, żeby się do ciebie przytulić.

• Wracasz do domu po ciężkim dniu pracy. Partner obejmuje cię z miłością i pyta, czego ci potrzeba: smacznej kolacji, spokoju, ciepłego prysznica? Twoje ciało zaczyna się odprężać dzięki ciepłej współregulacji: czujesz się słyszany i masz kogoś, kto się do ciebie dostraja. (Współregulacja to niekończący się proces, z którego mogą czerpać nie tylko dzieci, lecz także dorośli!)

W każdym z tych przykładów prawdziwa moc płynie z ciepłego, pełnego miłości tonu. Na początku najważniejsze jest niekoniecznie to, co się mówi, ale to, jak – w dużo szerszym znaczeniu – jesteśmy z dzieckiem. Oczywiście słowa zachęty są jak najbardziej pożądane, ale jak już wiemy, mózg wychwytuje⁶ emocjonalny ton chwilę wcześniej, niż rozkoduje przekaz werbalny. Dlatego pierwszym krokiem, który ma pomóc dziecku uspokoić się, nie jest mówienie, pouczanie czy wydawanie poleceń, ale po prostu bycie z nim. […]

Nie musisz być doskonałym rodzicem

Współregulacja odgrywa niezwykle istotną rolę, nie powinna jednak być ciężarem dla rodziców – i tak już zmagających się z różnymi wyzwaniami. [...] Emocjonalny ton ma znaczenie, jednak [...] ludzie – a więc i dzieci – są z natury odporni na jego niewłaściwe użycie, a badania dowodzą, że w przypadku młodszych dzieci rodzice zazwyczaj częściej przegapiają wysyłane przez nie sygnały, niż odczytują je prawidłowo za pierwszym razem. Rodzicielstwo to zasadniczo sztuka zgadywania. [...]

Wpadki i błędy są nieuniknione, ale zawsze jest okazja do naprawy i na tym polega wychowanie. […] Próby naprawiania błędów to także okazja do pokazywania dzieciom mentalnej elastyczności. Przyznanie, że popełniło się błąd, ma ogromną moc: pozwala dzieciom dostrzec w nas ludzi z wszystkimi naturalnymi dla nas słabościami.

Fragment książki „Jak zrozumieć dziecko? Wpływ ciała i umysłu na dziecięce emocje i zachowania” dr Mony Delahooke, wydanej nakładem wydawnictwa Samo Sedno.

Książkę polecają:

*Skróty i podtytuły pochodzą od redakcji.

Bibliografia:

¹M. M. McClelland et al., Self-Regulation: The Integration of Cognition and Emotion w: The Handbook of Life-Span Development, Vol. 1: Cognition, Biology, and Methods. Eds. Richard Lerner i Willis Overton, s. 509–53, Hoboken, Nowy Jork: Wiley 2010.
²K. J. Mahler, Interoception: The Eight Sensory System, wyd. AAPC Publishing 2015.
³A. L. Duckworth i S. M. Carlson, SelfRegulation and School Success; J. J. Montroy et al., The Development of Self-Regulation across Early Childhood; R. Artuch-Garde et al., Relationship between Resilience and Self-Regulation: A Study of Spanish Youth at Risk of Social Exclusion.
⁴Uniwersytet Harvarda, Centrum ds. Rozwoju Dziecka, The Science of Adult Capabilities, https://developingchild.harvard.edu/science/deep-dives/adult-capabilities/(dostęp: 17.05.2021).
⁵E. Tronick, The Neurobehavioral and Social-Emotional Development of Infants and Children, wyd. W. W. Norton, Nowy Jork 2007; E. Tronick i M. Beeghly, Infants’ Meaning-Making and the Development of Mental Health Problems; L. F. Barret, The Adaptive Human Parental Brain: Implications for Children’s Social Development; L. F. Barret, Infant–Mother and Infant–Father Synchrony: The Coregulation of Positive Arousal; A. Fogel, Developing through Relationships: Origins of Communication, Self, and Culture.
⁶S. W. Porges, Neurofizjologiczne podstawy emocji i przywiązania w teorii poliwagalnej, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2021.