Kim jest temperamentne dziecko?

Okazja do miłości, pożywka dla frustracji, źródło lęku i nierozwikłana zagadka – oto moje temperamentne dziecko. – Abby, mama dwójki dzieci

Słowem, które odróżnia temperamentne dziecko od innych pociech, jest „bardziej”. Ten prawidłowo rozwijający się młody człowiek jest bardziej emocjonalny, bardziej uparty, bardziej wrażliwy, bardziej spostrzegawczy i bardziej niechętny do zmian niż jego rówieśnicy. Oczywiście wszystkie dzieci mają wymienione cechy, ale dzieci temperamentne przejawiają je w większym stopniu i ze zdwojoną siłą. Są jak kula ognia w pokoju pełnym gumowych piłeczek. Gdy ich rówieśnicy skaczą pół metra do góry, one przy każdym skoku uderzają głową o sufit.

Trudno wyjaśnić, jak to jest być rodzicem temperamentnego dziecka. Odpowiedź ciągle się zmienia ‒ zależy od dnia i danej chwili. Jak opisać doznanie błyskawicznych przeskoków pomiędzy radością a desperacją, które zdarzają się po dziesięć razy dziennie? W jaki sposób wytłumaczyć poranne przeczucie, że dziś czeka nas dobry albo przeciwnie – fatalny – dzień?

Dlaczego „temperamentny”?

[...] Temperamentne dziecko (ang. spirited child) – być może nie słyszałeś wcześniej tego określenia. To dlatego, że ja je wymyśliłam. Kiedy urodził się mój syn Joshua, nie było żadnych kursów ani książek o temperamentnych dzieciach. Jedyne informacje, które byłam w stanie znaleźć na temat maluchów podobnych do niego, zbudowane były na epitetach: „trudne”, „uparte”, „krnąbrne” albo „niegrzeczne”. Jednocześnie zdawałam sobie sprawę, że Joshua jest bardzo podobny do swojego taty, energicznego, wrażliwego, pełnego pasji i przezornego mężczyzny, którego pokochałam. „Dobre” dni skłoniły mnie do poszukiwania lepszego słowa dla opisania mojego syna. W takich momentach widziałam, że malec, który czasem doprowadza mnie do utraty zmysłów, ma też pewne cechy mogące stać się jego atutem, jeśli zostaną właściwie odczytane i poprowadzone. 

Mój słownik defniuje przymiotnik „temperamentny” jako żywiołowy, kreatywny, entuzjastyczny, pełen zapału, energii i odwagi, o silnej, asertywnej osobowości. „Temperamentny” przywołuje dobre skojarzenia, brzmi pozytywnie, odzwierciedla niezwykły potencjał dziecka, a jednocześnie otwarcie podkreśla wyzwania, z którymi muszą zmierzyć się jego rodzice. Kiedy decydujemy się określać nasze dzieci jako temperamentne, dajemy sobie i im nadzieję. Kierujemy uwagę na ich mocne strony, a nie słabości. Nie jest to więc kolejna przyklejona etykietka, ale droga do ich lepszego zrozumienia.

Charakterystyka temperamentnego dziecka

Każde temperamentne dziecko jest wyjątkowe, jednak można wyodrębnić pewne cechy wspólne. Nie wszystkie dzieci posiadają pełen zestaw, ale każde przejawia ich dostateczną liczbę, tak aby wyróżniać się w tłumie.

1. INTENSYWNOŚĆ REAKCJI

Głośne, ekspresyjne dziecko od razu zwraca uwagę. Ono nie płacze; ono wrzeszczy. Głośno się bawi, głośno się śmieje, a nawet głośno bierze prysznic, śpiewając co sił w płucach do szumu płynącej wody.

Niemniej cichy, uważny obserwator również może być obdarzony silnym temperamentem. Z wyprzedzeniem ocenia sytuację, jakby chciał obrać odpowiednią strategię przed każdym ruchem; jego intensywność ukierunkowana jest nie na zewnątrz, ale do wewnątrz.

Niezależnie jednak od ukierunkowania, reakcje są zawsze silne. Temperamentne dziecko rzadko wybiera środek. Nigdy nie szlocha; zawsze głośno krzyczy. Potrafi roześmiane, w podskokach wpaść do pokoju, żeby pół minuty później wybiec z niego w histerii. Napady złości są potężne i długotrwałe.

2. WYTRWAŁOŚĆ:

Gdy coś jest dla niego ważne, temperamentne dziecko potrafi uprzeć się na amen. Jest całkowicie skoncentrowane na zadaniu, w pełni zorientowane na cel, za nic nie chce się poddać. Nakłonienie go do zmiany zdania jest nie lada wyzwaniem. Uwielbia dyskutować i nie boi się postawić na swoim.

3. WRAŻLIWOŚĆ NA BODŹCE

Temperamentne dziecko jest uważne, świadome i szybko reaguje na najmniejszy hałas, zapach, fakturę czy zmianę nastroju. Tłumne miejsca przytłaczają je wielością bodźców. Przeciągnięcie go przez supermarket, kościelną uroczystość, bal karnawałowy albo spotkanie rodzinne bez dzikiej histerii to wielki sukces. Ubranie zaś to prawdziwa tortura. Stercząca nitka albo drapiący materiał potrafią sprawić, że koszulka staje się nie do zniesienia.

Chłonie wszystkie doznania i emocje z otoczenia, w tym twoje. Zanim zdasz sobie z tego sprawę, pokaże ci, że jesteś zdenerwowany, krzycząc i obrażając się za ciebie.

4. PODATNOŚĆ NA ROZTARGNIENIE

Jeśli wyślesz je do pokoju, żeby się ubierało, nigdy nie dotrze do celu. Po drodze coś przykuje jego uwagę – na przykład błysk światła w oknie – przez co zapomni o bożym świecie. Przejście z nim z domu do samochodu trwa całe wieki. Zauważy dosłownie wszystko – nową plamę benzyny na chodniku, białe piórko w ptasim gnieździe, krople rosy na pajęczynie. Często zarzuca mu się, że nie słucha, co się do niego mówi.

5. ŁATWOŚĆ PRZYSTOSOWANIA

Temperamentne dziecko nie lubi zmian. Nienawidzi niespodzianek i niechętnie przestawia się z jednej czynności na drugą. Jeśli spodziewa się na obiad domowych hamburgerów, spróbuj tylko zaproponować wyjście do restauracji! Nawet jeśli generalnie lubi to miejsce, będzie upierać się przy hamburgerach.

Nie jest mu łatwo przystosować się do zmian: skończyć zabawę, żeby przyjść na obiad, zacząć nosić ubranie na inną porę roku, przenocować u babci, zamiast w domu, wsiąść do samochodu albo wysiąść z niego. Wszystkie te sytuacje wróżą awanturę ze strony temperamentnego malca.

Choć każde temperamentne dziecko jest wyjątkowe, większość jest bardziej emocjonalna, bardziej wytrwała, bardziej wrażliwa, bardziej podatna na roztargnienie i bardziej niechętna do zmian niż rówieśnicy. Wiele, choć nie wszystkie, posiada cztery cechy „bonusowe”, przez co są jeszcze większym wyzwaniem dla swoich rodziców.

6. RYTMICZNOŚĆ

Odkrywanie, kiedy dziecko zaśnie lub będzie jadło, jest codzienną łamigłówką dla rodziców dziecka o nieregularnym dobowym rytmie. Wpisanie go w jakikolwiek grafik wydaje się niemożliwe. Osiem godzin nieprzerwanego snu jest tylko odległym wspomnieniem z bezdzietnej przeszłości.

7. AKTYWNOŚĆ:

Opowieści o temperamentnych dzieciach, z jakimi przychodzą do mnie rodzice, potrafią naprawdę wprawić w zdumienie – na przykład o dwutygodniowym noworodku, który „przepełzł” przez całą szerokość małżeńskiego łóżka i spadłby niechybnie na podłogę, gdyby nie znalazł go w porę jego tata. Albo o kilkulatku, który otworzył drzwiczki piekarnika i wspiął się po nich na kuchenny blat, aby dostać się na lodówkę.

Nie wszystkie temperamentne dzieci uwielbiają wspinać się i skakać. Ale większość jest cały czas w ruchu – manipulując, demolując, badając i tworząc – od pobudki aż po pójście spać. Choć czasem opisuje się je jako „dzikie”, ich energia jest zwykle ukierunkowana i celowa.

Być może cię zaskoczę, jednak nie wszystkie temperamentne dzieci przejawiają wysoką aktywność, ale ponieważ te, które są energiczne, od razu przyciągają uwagę, uwzględniłam tę cechę w podtytule książki. Jeśli jednak przyjrzymy się im bliżej, odkryjemy, że problemem jest nie tyle poziom energii, co intensywność lub uporczywość ruchów.

8. REAKCJA NA NOWE BODŹCE

Szybkie wycofywanie się z nowych sytuacji jest typowe dla wielu temperamentnych dzieci. Nowe pomysły, rzeczy, miejsca lub osoby spotykają się z ich zdecydowanym oporem albo błyskawicznym schowaniem się za nogą mamy lub w drugim pokoju. Te dzieci potrzebują czasu na oswojenie się z nowymi okolicznościami, zanim będą gotowe w nich uczestniczyć.

9. NASTRÓJ

Dla niektórych temperamentnych dzieci świat to poważna sprawa. Są analityczne, drobiazgowo analizują doświadczenia, szukając wad i sugerując zmiany. Nawet jeśli podczas meczu trzykrotnie trafią do bramki, skupiają się tylko na chybionych strzałach. Możesz nie zorientować się, że są podekscytowane jakimś wydarzeniem albo cieszą się z prezentu, bo nie obdarzą cię uśmiechem.

Powyższe dodatkowe cechy nie są powszechne u wszystkich temperamentnych małych istot, ale jeśli twoje dziecko posiada jedną z nich, musisz być wyjątkowo zapobiegliwy. Twoja pociecha nie tylko wyróżnia się na tle rówieśników, ale jest też dzieckiem wyjątkowo energicznym, które ma mało przewidywalny rytm spania i jedzenia, wykazuje silny opór przed nowymi sytuacjami oraz rzeczami i rzadko odwdzięcza ci się uśmiechem. Nie rozpaczaj jednak. Takie dzieci również mają swój potencjał.

Fragment książki Temperamentne dziecko. Śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji.

O autorce:
dr Mary Sheedy Kurcinka – dyrektor ParentChildHelp, wykładowczyni i edukatorka, wielokrotnie nagradzana za swoją pracę. Na całym świecie prowadzi warsztaty dla rodziców i specjalistów zajmujących się pomocą temperamentnym dzieciom. Autorka bestsellerowych książek Raising Your Spirited Child. Workbook, Sleepless in America oraz Kids, Parents and Power Struggles.